W naszym życiu spotykamy się każdego dnia się z wieloma utworami, co zwłaszcza ma miejsce w sieci. W Internecie codziennie mamy styczność z milionami obrazów, tekstów, e-booków, podcastów, ilustracji, grafik, aplikacji, czy filmów. Świadomość tego, że wszystkie te pliki są chronione przez prawo (nie tylko autorskie) jest wśród użytkowników coraz większa. Czy jednak każdy z tych wytworów ma charakter utworu (dzieła) w rozumieniu prawa autorskiego? Czy każdy z nich jest jednakowo chroniony?
Odpowiedź na zadane wyżej pytanie jest prosta: Nie. Nie każda rzecz, którą znajdziemy w Internecie jest utworem.
Jakie są zatem kryteria uznania danego dzieła za utwór w rozumieniu prawa autorskiego?
Myślę, że odpowiedź na to pytanie wymaga przytoczenia przepisu prawa. O tym, czym jest utwór możemy przeczytać na samym początku ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Art. 1
- Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
- W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
3. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
4. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.
5. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Z powyższego wynika, że aby mówić o tym, że dany wytwór człowieka jest utworem muszą być spełnione następujące przesłanki:
– możliwość uznania utworu za przejaw twórczej działalności;
– indywidualny charakter utworu;
– ustalenie utworu w dowolnej postaci.
Należy przy tym podkreślić, że o tym, czy mamy do czynienia z utworem decyduje nie wola stron, ale fakt, czy dany rezultat pracy człowieka spełnia powyższe ustawowe warunki. Zgodnie z powyższym przepisem, po spełnieniu ustawowych przesłanek, ochrona ma charakter automatyczny, niezależny od dokonania jakichkolwiek formalności przez autora utworu. Nie mają przy tym znaczenia zapisy regulaminu strony internetowej, gdzie zaznaczymy, że nasza strona podlega ochronie prawa autorskiego. Takie zastrzeżenie może mieć charakter informacyjny dla użytkowników, ale nie wpłynie na objęcie naszej strony oraz jej elementów ochroną prawa autorskiego.
Idealnie opisuje to orzecznictwo Sądu Najwyższego
W Wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 lutego 2020 r., sygn. Akt I CSK 513/18 (dostępny tutaj: https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/i-csk-513-18-wyrok-sadu-najwyzszego-523138052 ) , Sąd ten w ten sposób opisuje kryteria zakwalifikowania działalności człowieka jako utworu:
„Dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest po pierwsze – rezultatem pracy człowieka, po drugie – przejawem działalności twórczej jako uzewnętrznionego rezultatu procesu intelektualnego, po trzecie – ma indywidualny charakter, po czwarte – jest ustalony. Poprzez ustalenie utworu rozumie się przy tym nie utrwalenie poprzez nadanie postaci materialnej, tylko uzewnętrznienie umożliwiające jego identyfikację oraz poznanie przez inne jak autor osoby. Utwory spełniające te cechy podlegają ochronie niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Nieistotne są także zamiar ich stworzenia, przeznaczenie oraz ewentualna użyteczność.”
Prawo autorskie nie chroni pomysłów
Tym, co zazwyczaj wydaje się nieco dziwne dla przeciętnego człowieka jest to, że prawo autorskie nie chroni odkryć, idei, procedur, metod, zasad działania i koncepcji matematycznych. Prawo autorskie nie chroni zatem pomysłu, rozumianego jako pewna koncepcja, która narodziła się w umyśle człowieka, ale która nie została uzewnętrzniona. Prawo autorskie chroni tylko sposób wyrażenia tego pomysłu.
Przykładowo ktoś może mieć świetny pomysł na e-book, którego jednak nie realizuje. Sam pomysł, jako pewna idea, nie będzie podlegał ochronie prawa autorskiego. Dopiero, kiedy pomysł zostanie zrealizowany (np. e-book zostanie napisany) to ta realizacja będzie podlegała ochronie. Jeżeli jednak nie napiszemy i nie wydamy naszego e-booka to ktoś inny będzie mógł zrobić to za nas, np. wpadając na ten sam pomysł.
Jak ustalić utwór?
Ustalenie utworu to jego uzewnętrznienie w jakiejkolwiek postaci. Ustalenie będzie polegało na wyrażeniu utworu w dowolnej formie- na papierze, on-line, na zdjęciu, rysunku, obrazie, nagraniu itp. Jeżeli utwór przybiera konkretną formę to zostaje „ustalony” w rozumieniu przytoczonego wyżej przepisu.
Aby zatem można było mówić o ochronie prawnoautorskiej utwór musi zostać uzewnętrzniony. Jeżeli nasze plany pozostaną w sferze niezrealizowanych koncepcji to prawo autorskie nas nie ochroni.
Twórczość i indywidualność utworu- jak je rozumieć?
Aby utwór można uznać za twórczy to powinien on zostać stworzony przez człowieka, ale w taki sposób, aby można mu było przypisać pewną oryginalność, nowość w stosunku do poprzednich wytworów człowieka. Nie może to być zatem odtworzenie tego, co zostało już kiedyś zrobione, wręcz przeciwnie, dzieło musi odróżniać się dostatecznie od innych utworów, a zatem mieć indywidualny charakter. Indywidualność dzieła można dodatkowo określić jako odciśnięcie indywidualnego (osobistego) piętna danego autora w dziele. „Działalność będąca utworem w rozumieniu prawa autorskiego musi odróżniać się od innych takich samych przejawów działalności twórczej w sposób świadczący o jej swoistości, oryginalności, niepowtarzalności.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 listopada 2008 r., sygn.. akt I ACa 234/08, dostępny tutaj: https://sip.lex.pl/orzeczenia-i-pisma-urzedowe/orzeczenia-sadow/i-aca-234-08-wyrok-sadu-apelacyjnego-w-warszawie-521213791).
Jakie czynniki nie mają znaczenia dla objęcia dzieła ochroną?
Niektóre czynniki będą irrelewantne z punktu widzenia objęcia utworu ochroną prawa autorskiego. W szczególności nie będzie miał znaczenia nakład pracy autora– nawet przy minimalnym wkładzie twórczym dzieło będzie chronione przez prawo autorskie. Dzieło będzie chronione również niezależnie od jego wartości, sposobu wyrażenia oraz jego przeznaczenia. Nie ma również znaczenia jak duży nakład pracy został wykonany przez autora- czy nad dziełem pracował godzinę, czy też dwa miesiące- dzieło będzie chronione w równym stopniu.
Co nie jest utworem- wyłącznie ustawowe
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje kilka wyjątków od tego, co jest przedmiotem prawa autorskiego. W art. 4 wskazuje cztery kategorie:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4) proste informacje prasowe.
Najwięcej wątpliwości może tutaj budzić pkt.4 i ustalenie, czy mamy do czynienia z prostą informacją prasową. Przepis odnosi się do „suchej” informacji o faktach, która nie zawiera w sobie twórczych, oryginalnych elementów. Chodzi tutaj o to, aby umożliwić społeczeństwu swobodny dostęp do informacji. Podobny jest zresztą cel pozostałych wyłączeń.
Podsumowując powyższe wywody należy stwierdzić, że utwór musi mieć następujące cechy:
-twórczość, indywidualność oraz oryginalność;
– być ustalony- uzewnętrzniony;
– zostać stworzonym przez człowieka.
Wydaje się, że wiele utworów w sieci Internet spełnia te przesłanki. Ochroną mogą być zatem objęte:
– strony internetowe- układ, logo, grafika;
– wpisy na portalach społecznościowych;
– wpisy na blogach;
– zdjęcia, niezależnie od miejsca ich publikacji;
– opisy przedmiotów w sklepach internetowych;
– opublikowane artykuły, reportaże;
– nagrania podcastów, koncertów, teledyski.
Pamiętajmy jednak, że warunkiem objęcia tych wytworów ochroną prawa autorskiego jest spełnienie przesłanek, które opisałam powyżej. Dopiero, jeżeli dany utwór będzie spełniał ustawowe przesłanki, może zostać uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Jeśli ten artykuł Ci się podoba zapraszam do śledzenia mnie na Facebooku oraz Instagramie, gdzie dzielę się tym jak wygląda moja praca oraz przekazuję przydatną dla przedsiębiorców wiedzę prawną.