W tym artykule przybliżę, czym jest dozwolony użytek osobisty oraz wskażę, czy znajdzie zastosowanie do produktów elektronicznych, np. e-booków, wzorów do samodzielnego zastosowania itp. Czy możemy komuś pożyczyć e-booka, tak jak to robimy ze zwyczajną książką? Produkty elektroniczne mają specyfikę, więc odpowiedź na to pytanie wcale nie jest tak oczywista, jak może się wydawać.
Spis treści
Na czym polega użytek osobisty?
Po pierwsze musimy zauważyć, że tzw. dozwolony użytek osobisty dotyczy takich ludzkich wytworów, które podlegają ochronie prawnoautorskiej, tj. są utworami w rozumieniu ustawy. O tym, jakie przesłanki musi spełniać treść, aby zostać uznaną za utwór pisałam tutaj.
Przesłanki skorzystania z dozwolonego użytku osobistego zawiera natomiast art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:
| 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. |
Dozwolony użytek osobisty polega zatem na tym, że osoba trzecia może wkroczyć w ochronę prawa autorskiego i skorzystać z rozpowszechnionego już dzieła- na własny użytek prywatny. Nie musi do tego posiadać zezwolenia twórcy. W rozumieniu tego przepisu słowo „twórca” obejmuje również podmioty, które nabyły majątkowe prawa autorskie. Korzystanie z utworu obejmuje przy tym wyłącznie dzieło rozpowszechnione, tj. udostępnione publicznie (np. poprzez wyświetlenie filmu, czy wydanie i sprzedaż książki). Nie możemy zatem w zakresie tego przepisu korzystać z dzieła, które nie zostało rozpowszechnione i przykładowo zostało w sposób bezprawny umieszczone w Internecie bez zgody autora.
Dozwolony użytek ma charakter nieodpłatny, co oznacza, ze twórcom nie przysługuje za takie korzystanie wynagrodzenie.
Dozwolony użytek osobisty- co nam wolno?
Zakres dozwolonego użytku obejmuje:
– korzystanie z utworu na wszystkich polach eksploatacji (czyli na wszelkie sposoby);
– korzystanie z całości lub części utworu;
– korzystanie z pojedynczych egzemplarzy (czyli kilku egzemplarzy, ale niewielkiej liczby);
– korzystanie ma miejsce w celach osobistych, tj. prywatnych (np. w ramach zabawy, nauki, czy wspólnego spędzania czasu), w tym także w celu pośrednio uzyskania korzyści ekonomicznej (np. uczę się z pożyczonej książki, a wiedzę zastosuję w pracy);
– dotyczy osób pozostających w stosunku osobistym, tj. osób spokrewnionych lub znajomych;
– dotyczy wyłącznie osób fizycznych (a nie prawnych lub ułomnych osób prawnych- choć może w pewnym zakresie dotyczyć pracowników tych podmiotów);
– może dotyczyć stworzenia opracowania utworu na potrzeby własne lub dla osób bliskich (obejmuje zatem również prawa zależne).
Warunkiem korzystania utworu w ramach dozwolonego użytku jest ponadto wymienienie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła- z uwzględnieniem istniejących możliwości (art. 34 ustawy). Nadto, korzystając z utworu w ramach dozwolonego użytku osobistego należy mieć na uwadze treść art. 35 ustawy, zgodnie z którym: „Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.”, co dotyczy m.in. ochrony interesów majątkowych autora.
Czy źródło utworu musi być legalne?
W kontekście dwóch powyższych przepisów należy również zwrócić uwagę na problematykę legalności źródła utworu, z którego dana osoba korzysta w ramach dozwolonego użytku osobistego. Spotykamy się często w praktyce z informacjami, że powinniśmy dbać o legalność pochodzenia utworu, nie kopiować z „podejrzanych” stron internetowych, nie ściągać muzyki albo filmów z nielegalnych stron.
Na gruncie obecnej polskiej ustawy nie ma jednak wyraźnych podstaw do przyjęcia, że utwór powinien pochodzić ze źródeł legalnych. Przeciętna osoba działająca w sieci może nie mieć świadomości, że źródło pochodzenia pliku nie jest legalne ani nie mieć możliwości weryfikacji tego faktu. Pamiętajmy jednak, że niektórzy właśnie z art. 35 wywodzą wniosek, że korzystanie z dzieła pochodzącego z nielegalnego źródła narusza słuszne interesy twórcy. Dodatkowo, w takim właśnie kierunku skłania się prawo międzynarodowe. Z tego względu, z ostrożności, należy dokładać starań, aby nie korzystać z „podejrzanych” plików, udostępnianych w Internecie. Należy również zwrócić uwagę, że w przypadku ściągania z Internetu niektórych plików, zwłaszcza filmów i muzyki, dochodzi przy tym do udostępniania tych plików osobom obcym, korzystającym z tego serwisu. Takie udostępnienie nie będzie już dozwolonym użytkiem osobistym, co oznacza, że korzystanie z takich stron narusza prawa autorskie twórcy.
Dozwolony użytek osobisty programów komputerowych- czy jest dopuszczalny?
Zgodnie z regulacją art. 77 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z zakresu dozwolonego użytku wyłączone są programy komputerowe, w tym również gry komputerowe. Więcej o prawach autorskich do programów komputerowych pisałam tutaj i tutaj.
Dozwolony użytek osobisty produktów cyfrowych
Produkty cyfrowe mogą być dla nas mało intuicyjne, ponieważ jest to pewna nowość na rynku. Należy jednak zauważyć, że poza wyszczególnionym wyżej wyjątkiem w zakresie programów komputerowych, nie ma analogicznego wyłączenia odnośnie innych produktów cyfrowych. Jeżeli zatem produkt cyfrowy nie może być uznany za oprogramowanie to w zakresie korzystania z niego możemy skorzystać z art. 23 ustawy.
Jak wyżej wskazano, w ramach dozwolonego użytku, możemy stworzyć kopię utworu. Taka kopia może być przez nas przekazana osobom, które pozostają z nami w osobistym w związku. Z uwagi na zastosowanie liczby mnogiej, tj. sformułowania „pojedynczych egzemplarzy”, działanie takie będzie w pełni dopuszczalne, również w przypadku e-booków. Możemy zatem skopiować e-book i przesłać osobie bliskiej. Pożyczanie e-booków jest dozwolone! Pamiętajmy jednak przy tym, że przepis nie pozwala na sporządzenie wielu kopii i wysyłanie wszystkim znajomym i rodzinie- takie działanie mogłoby zostać uznane za przekraczające ramy dozwolonego użytku osobistego i naruszające prawa przysługujące autorowi.
Postanowienia licencyjne odnośnie produktów cyfrowych w regulaminie
Twórca e-booka może i powinien w regulaminie lub innym dokumencie zawrzeć postanowienia odnośnie sposobu korzystania ze swojego e-booka (lub innego produktu cyfrowego). W ramach udzielonej licencji twórca może wskazać , w jaki sposób nabywca może korzystać z e-booka, czy może rozpowszechniać jego treść lub komu może ją udostępnić i w jakich celach (np. w ramach skorzystania z wzoru umowy dla pięciu klientów).
Pamiętajmy jednak, że nie będzie możliwe wyłączenie w stosunku do produktu cyfrowego przepisów o dozwolonym użytku osobistym. A zatem osoba, która zakupi od nas produkt cyfrowy będzie mogła zrobić jego kopię i przekazać bliskiej osobie. Regulamin nie powinien zawierać wyłączeń w tym względzie, ponieważ może to przedsiębiorcę narazić na odpowiedzialność z tytułu przepisów o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji, a nawet naruszyć zbiorowe interesy konsumentów (warto w tym kontekście zapoznać się z decyzją UOKIK, który uznał za naruszające zbiorowe interesy konsumentów takie postępowanie przedsiębiorcy, który próbował ograniczyć dozwolony użytek- decyzja dostępna tutaj). Twórca produktu cyfrowego powinien wobec tego zabezpieczyć swoje interesy poprzez odpowiednie postanowienia regulaminu lub odrębnego dokumentu licencyjnego. Należy jednak mieć na uwadze, że prawa użytkownika w zakresie dozwolonego użytku produktu cyfrowego nie mogą w takim regulaminie zostać wyłączone.
Dozwolony użytek osobisty daje odbiorcom utworów pewną swobodę w zakresie udostępniania utworów osobom bliskim. Nie ma przy tym ograniczeń w zakresie korzystania z dozwolonego użytku w zakresie produktów cyfrowych. Należy jednak przy tym pamiętać, że dozwolony użytek osobisty jest wyłączony w zakresie dotyczącym oprogramowania, które nie może być swobodnie „pożyczane” osobom trzecim, nawet jeśli są to osoby bliskie.