W dzisiejszych czasach zdecydowanie rośnie świadomość przedsiębiorców w zakresie wagi skutecznego przeniesienia praw autorskich. Jak skutecznie przenieść prawa autorskie? Niestety, nie wszyscy mają świadomość, jakie warunki powinny być spełnione w tym zakresie. Nie wystarczy umówić się z drugą stroną na przeniesienie tych praw ustnie, czy mailowo, a późniejsze koszty zaniedbań w tym zakresie mogą być dotkliwe.
Forma przeniesienia praw autorskich
Zaczynam od tego aspektu, ponieważ wzbudza on najwięcej nieporozumień. O ile większość osób czuje intuicyjnie, że ustne przeniesienie praw autorskich to zbyt mało, żeby się zabezpieczyć, to wielu przedsiębiorców decyduje się na zawarcie umowy przeniesienia praw w formie wymiany skanów dokumentów lub mailowo. Tymczasem przepis ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych mówi jasno:
Art. 53 Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Na czym polega forma pisemna?
Wspomniana wyżej wymiana skanów podpisanych dokumentów nie spełnia wymogu formy pisemnej, a stanowi tzw. formę dokumentową, polegającą na złożeniu oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Wymagania w zakresie formy pisemnej są natomiast bardziej surowe.
Zgodnie z art. 78 kc: Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Forma pisemna wymaga zatem złożenia własnoręcznego podpisu pod treścią oświadczenia. Jeżeli forma pisemna została zastrzeżona pod rygorem nieważności to, zgodnie z art. 73 § 1 kc, czynność przeprowadzona bez zachowania tej formy jest bezwzględnie nieważna.
Wskazanie pól eksploatacji
Umowa powinna wskazywać pola eksploatacji, tj. sposoby korzystania z dzieła, w zakresie których dochodzi do przeniesienia praw autorskich. Z pomocą przychodzi tutaj art. 50 prawa autorskiego, który jako pola eksploatacji wskazuje w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Przepis, nakładający obowiązek wymienienia w umowie wyraźnie wszystkich pól eksploatacji wzbudza kontrowersje w doktrynie. W niektórych przypadkach dopuszcza się możliwość wyinterpretowania pól eksploatacji na podstawie treści umowy, jednak nie wszystkie sądy podzielają takie stanowisko. Z tego względu najbezpieczniejszą opcją jest, zgodnie z wyraźnym brzmieniem przepisu, wskazanie pól eksploatacji wprost w treści umowy. Podobnie, za postanowienie nieskuteczne, uznaje się klauzulę przeniesienia praw autorskich „na wszystkich polach eksploatacji”.
Przyszłe pola eksploatacji
Ustawa nie pozwala również na przeniesienie praw autorskich na nieznanych w chwili zawierania umowy polach eksploatacji. Nie ma sposobu, aby zakaz ten obejść, a próby w tym zakresie będą nieskuteczne. W umowach często zawiera się postanowienia o zobowiązaniu do przeniesienia praw autorskich na przyszłych polach eksploatacji. Jednak takie postanowienie będzie nieważne, ponieważ jego celem będzie obejście prawa. Podobnie, za niedopuszczalne należy uznać zawarcie umowy przedwstępnej w tym zakresie. Strony takiej umowy nie będą bowiem w stanie określić jej przedmiotu, skoro pole eksploatacji jest nieznane. W związku z powyższym jedynym dopuszczalnym wyjściem z sytuacji będzie podjęcie negocjacji i zawarcie nowej umowy w przypadku pojawienia się nowego pola eksploatacji.
Jak w umowie określić utwór?
W umowie o przeniesieniu praw autorskich należy wskazać, jaki utwór jest przedmiotem umowy. Musimy przy tym mieć na uwadze przepis, który zakazuje przeniesienia praw autorskich odnośnie wszystkich utworów lub wszystkich utworów danego rodzaju tego samego twórcy, które mają powstać w przyszłości (art. 41 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Nie oznacza to, jednak że nie możemy wskazać jako przedmiotu umowy utworu, który dopiero ma powstać. Takie określenie utworu jest dopuszczalne, należy jednak zadbać o jego odpowiednie doprecyzowanie i wskazanie ram czasowych. Warto przy tym wspomnieć, że przepis ten nie znajdzie zastosowania do utworów pracowniczych. Orzecznictwo i doktryna przyjmują, że to ograniczenie nie dotyczy utworów stworzonych w ramach stosunku pracy i uznaje za dopuszczalne zastrzeżenie, że wszystkie prawa autorskie do wszystkich utworów powstałych w czasie trwania tego stosunku będą przysługiwać pracodawcy.
Wynagrodzenie twórcy
W umowie przeniesienia praw autorskich należy wskazać wynagrodzenie dla twórcy. Brak wskazania wynagrodzenia nie powoduje, że nie jest ono należne, chyba że w umowie wprost zawarto takie postanowienie. Na podstawie art. 43 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynagrodzenie będzie co do zasady przysługiwać:
- Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
- Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Brak ustalenia wynagrodzenia w umowie lub wskazania, że przeniesienie następuje w sposób nieodpłatny w sposób oczywisty może prowadzić do sporów. Wynagrodzenie może być wówczas ustalane na etapie późniejszym- z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa (im jego większy zakres, tym większe wynagrodzenie- co można stwierdzić na podstawie umowy) oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu (co może być oceniane przez pryzmat wielu czynników, jednak przede wszystkim osiągniętych i przyszłych zysków osoby nabywającej prawa).
W związku z powyższym zawsze rekomenduję wyraźne wskazanie wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich. Jeżeli wynagrodzenie nie jest przez nas wyodrębniane od wynagrodzenia za wykonanie dzieła może zawrzeć następujące postanowienie: „W ramach wynagrodzenia, wskazanego w punkcie X, twórca przenosi majątkowe prawa autorskie(…)”.
Ustalenie wysokości wynagrodzenia
Należy przy tym podkreślić, że wartość wynagrodzenia powinna zostać ustalona w oparciu o standardy rynkowe, ponieważ twórca ma możliwość żądania jego podwyższenia w przypadku, w którym istnieje rażąca dysproporcja pomiędzy jego wynagrodzeniem a korzyściami nabywcy praw majątkowych. Oczywiście może się okazać, że korzyści nabywcy (w tym również dalszego nabywcy) są niewspółmierne do wynagrodzenia twórcy na późniejszym etapie, czego strony nie mogły przewidzieć. Wówczas twórca będzie miał możliwość zwrócenia się do sądu o podwyższenie swojego wynagrodzenia, zgodnie z art. 44 ustawy:
W razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.
Ustalając wynagrodzenie należy mieć również w pamięci art. 45 prawa autorskiego, zgodnie z którym jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Z tego względu możemy zróżnicować wynagrodzenie za przeniesienie praw w ramach poszczególnych pól eksploatacji lub objąć całość pól eksploatacji łącznym wynagrodzeniem (przy czym to drugie rozwiązanie jest częściej spotykane).
Moment przejścia praw autorskich
Na mocy art. 64 umowa o przeniesienie praw autorskich została ukształtowana jako umowa o podwójnym skutku. Oznacza to, że zawarcie umowy zobowiązującej do przeniesienia praw autorskich przenosi te prawa na nabywcę, co następuje z chwilą przyjęcia utworu. Przyjęcie polega na zaakceptowaniu utworu bez zastrzeżeń przez nabywcę (co nastąpi automatycznie po upływie 6 miesięcy od dnia dostarczenia utworu, jeżeli nabywca w tym terminie nie poinformuje o jego przyjęciu, nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania zmian). Przepis ustalający moment przejścia praw ma jednak charakter dyspozytywny, co oznacza, że strony mogą inaczej ukształtować moment przejścia praw autorskich.
Przykładowo strony mogą postanowić, że prawa autorskie przechodzą na nabywcę z chwilą:
– zapłaty wynagrodzenia;
– ustalenia utworu;
– wydania utworu.
Ustalając moment przejścia praw musimy zachować ostrożność. Na gruncie prawa autorskiego zasada mówiąca o tym, że nie można przenieść więcej praw niż się posiada (nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet) nie ma wyjątków. Wobec powyższego, zwłaszcza w przypadku konieczności dalszego przenoszenia praw autorskich (np. w przypadku umów z podwykonawcą) należy zwrócić uwagę, żeby nie doprowadzić do sytuacji, kiedy zawieramy umowę przeniesienia praw autorskich, których sami nie posiadamy. W takiej sytuacji bowiem prawo nie przewiduje żadnych wyjątków i prawa nie zostaną przeniesione.
Postanowienia odnośnie praw zależnych
W umowie warto zawrzeć postanowienia odnośnie praw zależnych do utworu, tj. takich praw, które zezwalają na rozporządzanie i korzystanie z opracowań utworu (np. tłumaczeń, przeróbek, adaptacji), na co wymagane jest zezwolenie twórcy utworu pierwotnego. Jeżeli w umowie brak jest postanowień w tym zakresie to zastosowanie znajdzie art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych. Jeżeli w umowie nie znajdą się klauzule regulujące kwestię praw zależnych to uprawnienie do zezwalania na wykonywanie praw zależnych będzie w dalszym ciągu przysługiwało twórcy.
Własność egzemplarza utworu
Art. 52 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych mówi:
- Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych do utworu.
- Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przejście autorskich praw majątkowych nie powoduje przeniesienia na nabywcę własności egzemplarza utworu. (…)
Wobec powyższego, jeżeli utwór znajduje się na nośniku (np. płycie CD, dysku USB itp. ), należy w umowie zastrzec przeniesienie własności egzemplarza utworu. W przeciwnym razie własność nośnika nie przejdzie na nabywcę. Z drugiej strony samo przeniesienie własności egzemplarza nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych.
| Podsumowując, jeżeli chcesz przenieść autorskie prawa majątkowe, pamiętaj o:
– zachowaniu formy pisemnej- inaczej umowa będzie bezwzględnie nieważna; – określeniu utworu; – wskazaniu pól eksploatacji; – określeniu wysokości i zakresu wynagrodzenia dla twórcy; – wskazaniu, czy umowa powoduje przeniesienie praw zależnych; – określeniu, kiedy prawa zostaną przeniesione; – wskazaniu co się stanie z egzemplarzem utworu. |
Nieprawidłowe skonstruowanie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych może mieć poważne konsekwencje. Najpoważniejszą będzie oczywiście jej nieważność, co może mieć w szczególności miejsce w przypadku nieprawidłowej formy umowy. Brak wyraźnego wskazania pól eksploatacji może również spowodować nieważność umowy, jeżeli nie będzie możliwe ustalenie jej zakresu na podstawie pozostałych postanowień (przy czym niektórzy w ogóle kwestionują możliwość dokonywania takich ustaleń). Sporządzając umowę zwróćmy uwagę na przedstawione przeze mnie wymagania i nie zapomnijmy uwzględnić każdego z nich w kontrakcie.
Jeśli ten artykuł Ci się podoba zapraszam do śledzenia mnie na Facebooku oraz Instagramie, gdzie dzielę się tym jak wygląda moja praca oraz przekazuję przydatną dla przedsiębiorców wiedzę prawną.